प्रकृति संरक्षणमा नेपाल       \

  

वन्यजन्तु, वनस्पति र वनपैदावार संरक्षणका दृष्टिले पनि नेपाल विश्वमै अग्रणी राष्ट्र रहेको पाइन्छ । विश्वको पहिलो राष्ट्रिय निकुञ्ज अमेरिकाको यल्लो स्टोन राष्ट्रिय निकुञ्ज स्थापना हुनुभन्दा एक दशकपहिले नै नेपालमा वनस्पति, वनपैदावार र वन्यजन्तु संरक्षणका लागि निश्चित नियम–कानुन बनिसकेको थियो । राजधानीको शिवपुरी नागार्जुन राष्ट्रिय निकुञ्जअन्तर्गत पर्ने नागार्जुन क्षेत्रको ऐनडाँडा नै यसको बलियो प्रमाण हो ।

काठमाडौं उपत्यकाको पश्चिमपट्टि एउटा पर्वत छ, जसलाई नागार्जुन पर्वत भनिन्छ । त्यसै पर्वतको पश्चिमपट्टि एउटा सहायक डाँडा छ; त्यसलाई ऐनडाँडा भनिन्छ । वनस्पति, वनपैदावार र वन्यजन्तुको संरक्षणका लागि बनाइएको नियम वा ऐनलाई सर्वसाधारणका लागि शिलालेखमा त्यहाँ राखिएकाले नै त्यस डाँडालाई ऐनडाँडा भनिएको हो । वि.सं. १९२६ मा तत्कालीन शासक श्री ५ सुरेन्द्रले वनजङ्गल र वन्यजन्तु संरक्षणका लागि लागू गरिएको ऐनको फेहरिस्त भएको शिलालेख त्यहाँ देख्न पाइन्छ । पछि जंगबहादुरले राजा सुरेन्द्रको उक्त कदमलाई सार्थक बनाउन थप सुधार गर्दै लगेको कुरा इतिहासमा पाइन्छ । त्यसपछि नागार्जुन जंगलको सुरक्षासम्बन्धी ऐननियम बनाएर ठाउँठाउँमा शिलालेख राख्ने काम भएको थियो । त्यस प्रकारका शिलालेखहरू ऐनडाँडा, ल्हुँतिकोट दरबार परिसर, बतासेमा पनि राखिएको थियो । यो शिलालेखलाई सम्पदा संरक्षणको दृष्टिले महत्वपूर्ण दस्ताबेजका रूपमा लिन सकिन्छ । त्यसैले यसको ऐतिहासिक महत्व पनि रहेको सहजै प्रस्टिन्छ ।

नेपाली जनता र शासकहरूको पनि वनपैदावार र वन्यजन्तु संरक्षणका क्षेत्रमा चासो रहेको कुराको प्रमाण नै उनीहरूद्वारा चालिएको दूरगामी कदमको आकलन गर्दा सहजै प्रस्टिन्छ । नेपाली शासकहरूको वनजंगल र वन्यजन्तु संरक्षणका सम्बन्धमा रहेको दूरदर्शिता तथा सोचाइका कारण कैयन् वन्यजन्तु र वनपैदावारको संरक्षणमा जोड पुगेको पनि पाइन्छ । वि.सं. १९२६ अर्थात् सन् १९६९ मा तत्कालीन राजा सुरेन्द्रको पालामा भएको शिलालेख स्थापनाको तीन वर्षपछि मात्र अमेरिकाको यल्लो स्टोन राष्ट्रिय निकुञ्जको स्थापना सन् १८७२ मार्च १ मा भएको देखिन्छ । यस प्रकारको संरक्षण कार्यले वन्यजन्तु र वनपैदावार संरक्षणमा हामी नेपालीहरू पनि ज्यादै अगाडि रहेको पुष्टि हुन्छ ।

आइतवार, अप्रिल 17, 2022